Στις 21 Μαΐου του 1915, ο γιατρός Γιοχάνες Λέπσιους πληροφορεί σε μια μυστική μαρτυρία: «Είχαν περπατήσει για δύο μέρες κάτω από καταρρακτώδη βροχή χωρίς καθόλου τροφή. Είδα μια καημένη μικρούλα που είχε περπατήσει ξυπόλητη για πάνω από μια εβδομάδα, ενώ από τα ρούχα της είχε μείνει μόνο μια ξεσκισμένη ποδιά. Έτρεμε από το κρύο και την πείνα και τα κόκκαλά της εξείχαν κυριολεκτικά από το σώμα της. Μία δωδεκάδα παιδιών θα πρέπει να είχε εγκαταλειφθεί στο δρόμο επειδή δεν μπορούσαν να περπατήσουν άλλο. Να πέθαναν από την πείνα; ΄Ίσως!».

Η Δανή νοσοκόμα, Φλώρα Α. Βέντελ Γιάρλεσμπεργκ, ανέφερε στο γιατρό Λέπσιους: «[…] Όταν τα παιδιά φώναζαν ή έκλαιγαν και δεν μπορούσαν να περπατήσουν άλλο, τους θρυμμάτιζαν το κρανίο… Πολλοί Τούρκοι ήρθαν επί τόπου για να πάρουν αγόρια και κορίτσια, με ή χωρίς τη συναίνεση των γονέων τους. Δεν υπήρχε χρόνος για σκέψη, μιας και η πλειοψηφία βρισκόταν συνεχώς σε κίνηση υπό το μαστίγιο των έφιππων αστυνόμων. Στα περίχωρα της πόλης, ο δρόμος προς το Κεμάχ- Μπογάζ χωρίζεται από τον κεντρικό. Σε αυτό το σημείο, το σκηνικό μετατρεπόταν σε αληθινό σκλαβοπάζαρο. Πήραμε μια οικογένεια με έξι παιδιά, από τριών έως δεκατεσσάρων ετών, που κρεμάστηκαν από πάνω μας όπως και ένα μικρό κοριτσάκι…

Πήγαμε στην πόλη για να πάρουμε άδεια, ώστε αυτά τα παιδιά να ταξιδέψουν μαζί μας… Καταλύσαμε σε ξενοδοχείο του Ερζιντζάν… Ο ιδιοκτήτης του ξενοδοχείου άρχισε να μιλάει υψηλόφωνα και όλοι άκουγαν τι έλεγε: Ο θάνατος αυτών των γυναικών και των παιδιών διατάχθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Ο Χότζας του νοσοκομείου μας, μπήκε στην κουβέντα και μεταξύ άλλων μας είπε: Αν ο Θεός δεν τους δείχνει έλεος, γιατί πρέπει να τους δείξουμε εμείς;. Έμοιαζε ίδιος με δαίμονα και ο βηματισμός του επιβεβαίωνε αυτήν την εντύπωση… Αναφώνησε: Οι γυναίκες δεν πρέπει να ανακατεύονται με την πολιτική αλλά να υπακούουν στην κυβέρνηση!. Μας απαγόρεψε να πάρουμε τα παιδιά και έστειλε αμέσως έναν αστυφύλακα να τα βγάλει από το δωμάτιό μας… Τη στιγμή της αναχώρησής μας, μας είπαν ότι τα είχαν ήδη σκοτώσει…

Στο δρόμο συναντήσαμε ένα μεγάλο καραβάνι εξόριστων που μόλις είχαν αφήσει τα χωριά τους… Ποτέ δε θα ξεχάσουμε εκείνο το θέαμα. Ένας μικρός αριθμός ανδρών, μερικές γυναίκες και ένα πλήθος από παιδιά. Πολλά από αυτά είχαν ξανθά μαλλιά και μεγάλα γαλανά μάτια, που μας κοίταζαν με τη σοβαρότητα του θανάτου και με τέτοια φυσική ευγένεια που έμοιαζαν με τους αγγέλους της Κρίσης. Προχωρούσαν με απόλυτη ησυχία, μικροί και μεγάλοι, δεμένοι μεταξύ τους, με προορισμό την καταραμένη εκείνη κοιλάδα του Κεμάχ-Μπογαζί, από τα πέτρινα υψώματα έως τα νερά του Ευφράτη».

Όλο το άρθρο του Πασκουάλ Οχανιάν σε μετάφραση Μίκυ Μοβσεσιάν εδώ:

https://armenika.gr/