ΑΙΓΥΠΤΙΩΤΙΚΕΣ ΜΝΗΜΕΣ ΣΟΦΙΑ ΒΕΜΠΟ

(πέθανε 11 Μαρτίου 1978) .

ΤΙ ΣΥΝΔΕΕΙ ΤΗΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΣΤΡΙΑ ΤΗΣ ΝΙΚΗΣ ΜΕ ΤΟΝ ΚΟΡΥΦΑΙΟ  ΑΙΓΥΠΤΙΟ ΣΥΝΘΕΤΗ MOHAMED ABDEL WAHAB;

(γεννήθηκε 13 Μαρτίου 1902).

Εντοπίσαμε πρόσφατα ένα αποτύπωμα απο το πέρασμα της Βέμπο από το Κάιρο, κρυμμένο για πολλές δεκαετίες  στο παρεκκλήσι του Σπετσεροπούλειου Μεγάρου της Ελληνικής Κοινότητας .Καϊρου όπου στεγάζονται τα Ελληνικά Σχολεία. Πρόκειται για μια μεγάλη ολόσωμη αγιογραφία του Αγίου Αθανασίου, έργο του Αιγυπτιώτη εικαστικού Σταύρου Μαρκοζάνη. Στη δεξια κάτω γωνία αναφέρει “Αφιέρωμα Οικογένειας Βέμπο εις μνήμην πατρος των Αθανασίου, 1945”. Ο Αθανάσιος Μπέμπος, όπως ηταν το πραγματικό όνομα της οικογένειας, γεννήθηκε το 1864 και πέθανε το 1944. Ογδόντα χρόνια μετά γίνεται ταυτοποίηση της αφιερωματικής εικόνας.

Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 47 ετών φέτος, από το θάνατο της Σοφίας Βέμπο, στις 11 Μαρτίου 1978, παρουσιάζουμε στη μνήμη της μερικά από τα υπόλοιπα αποτυπώματα που άφησε στην Αίγυπτο, ηθελημένα ή και …άθελά της ακόμα. Παράλληλα, αφιερώνουμε το παρόν άρθρο και στην μνήμη ενός από τους κορυφαίους της Αραβικής μουσικής, Mohamed Abdel Wahab   που κατά σύμπτωση, στις 13 Μαρτίου συμπληρώνονται 123 χρόνια από τη γέννηση του και κατά κάποιο …ανορθόδοξο τρόπο συνδέθηκε το όνομα του με αυτό της Ελληνίδας τραγουδίστριας. 

Ο Abdel Wahab, συνθέτης, τραγουδιστής και ηθοποιός, θεωρείται ένας από τους πιο καινοτόμους Αιγύπτιους μουσικούς όλων των εποχών, θέτοντας τα θεμέλια για μια νέα εποχή της αιγυπτιακής μουσικής με τη χρήση μη τοπικών ρυθμών και το εκλεπτυσμένο παίξιμο του ούτι .Ο Abdel Wahab συνέθεσε περισσότερα από 1820 τραγούδια. Το όνομα του έχει συνδεθεί με τις εμβληματικές φωνές του αραβικού τραγουδιού , Ουμ Καλσούμ, Φεϊρούζ, Αμπντελ Χαλίμ κ.α

Η «τραγουδίστρια της νίκης», Σοφία Βέμπο,  περιόδευε στην Αίγυπτο από την αρχή της καριέρας της στη δεκαετία του 1930,όταν μετά την πρώτη της επιτυχία στο αθηναϊκό θέατρο, τον Οκτώβρη του 1933,έφτασε η φήμη της στην Αίγυπτο όπου η Βέμπο  προσκλήθηκε και εμφανίστηκε στο «Γκραν Τριανόν» της Αλεξάνδρειας , με μεγάλη επιτυχία. Επέστρεψε στην  Ελλάδα το 1934. Τρία χρόνια μετά, το 1937 το φθινόπωρο αιτία για το δεύτερο ταξίδι της στην Αίγυπτο, ήταν πάλι οι εμφανίσεις της στο «Γκραν Τριανόν» της Αλεξάνδρειας. Κατά την διάρκεια των εκεί παραστάσεών της, η Βέμπο αποδέχτηκε την πρόταση του  μεγάλου Αιγύπτιου σκηνοθέτη και  κινηματογραφικού παραγωγού Τόγκο  Μιζράχι και υπέγραψε  συμβόλαιο για να συμμετέχει στην ταινία Η προσφυγοπούλα. 

Πρόκειται για ένα «δυνατό δράμα με αφάνταστη πλοκή» σε σενάριο του Δημήτρη Μπόγρη. που εξελίσσεται στην ελληνική επαρχία. Τα «εξωτερικά γυρίσματα παρμένα  στα μαγευτικά Τέμπη, Μετέωρα» και , σύμφωνα με τον Αργύρη  Τσιάπο συγγραφέα του βιβλίου «Οι πρώτες ταινίες του ελληνικού κινηματογράφου», σ’ ένα αγρόκτημα έξω από τη Λάρισα (κτήμα Αρσενίδη),  «με τα παθητικά τραγούδια της  Βέμπο και τη μουσική του γνωστού Αθηναίου συνθέτη Γιάννη Γιαννίδη» όπως αναφερουν οι διαφημιστικές καταχωρίσεις του ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΥ εκείνης της εποχής. Πρόκειται σαφώς για τον γνωστό Κώστα Γιαννίδη, ψευδώνυμο με το οποίο έγινε τελικά γνωστός ο Γιάννης Κωνσταντινίδης που προφανως αρχικά είχε επιλέξει το Γιάννης Γιαννίδης, αφού πέρα από τη διαφήμιση έτσι καταχωρίστηκε και στους τίτλους της ταινίας. 

Τα εσωτερικά γυρίσματα έγιναν στα κινηματογραφικά στούντιο του Καϊρου  Η σκηνοθεσία έγινε από τον ίδιο τον Μιζράχι. Στο φιλμ βέβαια αναφέρεται ότι και το σενάριο είναι του Μιζράχι και ο Μπόγρης έκανε τη διασκευή. Τους στίχους των τραγουδιών έγραψε ο Αιμίλιος Σαββίδης. Στην ταινία παίζει επίσης η Αλίκη Βέμπο, μικρή αδερφή της Σοφίας. Σύμφωνα με τον Α. Τσιάπο «συμμετείχαν επίσης ερασιτέχνες ηθοποιοί από την παροικία της Αλεξάνδρειας και κυρίως από το Φιλολογικό Τμήμα της Λέσχης των Δωδεκανησίων.»

Επίσης, σύμφωνα με τον ίδιο, η 10χρονη Νέλη Μαζλουμίδου που διαφημιζόταν ως «η μικρά Ελληνίς Σίρλεϊ Τεμπλ» ήταν ανακάλυψη της Σοφίας Βέμπο. «Το πραγματικό όνομά της ήταν Νέλυ Μαζλούμ-Κάλβο και είχε ιταλικές ρίζες από τον πατέρα της. Εξελίχτηκε σε μια από τις πιο θρυλικές χορεύτριες και ηθοποιούς της Αιγύπτου, όμως μετά την αλλαγή του καθεστώτος εγκατέλειψε την πατρίδα της και ήρθε στην Ελλάδα, όπου με το όνομα Νέλυ Κάλβο ίδρυσε σχολή ανατολίτικου χορού (το 1985), στην οποία δίδασκε μέχρι το θάνατό της το 2003.»

Η ταινία έκανε πρεμιέρα στην Αλεξάνδρεια στον Κινηματογράφο Ισις ,ανήμερα του Πάσχα, στις 24 Απριλίου 1938 με μεγάλη επιτυχία, ενώ αργότερα προβλήθηκε στην Ελλάδα και στην Αμερική. Φημολογείται , δε, ότι η ταινία αυτή ενέπνευσε τη Σωτηρία Μπέλλου να γίνει τραγουδίστρια.

Μπορείτε να την παρακολουθήσετε στον παρακάτω σύνδεσμο.

https://www.youtube.com/watch?v=k3OPaWMX0Z8&t=5s

Το 1939 , η Βέμπο δισκογράφησε στην Ελλάδα, σε πρώτη εκτέλεση, το τραγούδι “Πόσο λυπάμαι” 

 https://www.youtube.com/watch?v=50A5kScq6VE 

σε στίχους των Βασίλη Σπυρόπουλου και Πάνου Παπαδούκα , με μουσική του Κώστα Γιαννίδη. Ήταν ένα τραγούδι που αγαπήθηκε τόσο από τους Έλληνες όσο και από τους Αιγυπτιώτες και ακούγονταν συχνά στις συνευρέσεις τους.

Λόγω των συχνών της επισκέψεων ήταν άλλωστε από τις αγαπημένες φωνές του Αιγυπτιώτη ελληνισμού γι’ αυτό και τα  δισκογραφημένα τραγούδια της έφταναν πάντα στα δισκοπωλεία του Καϊρου και της Αλεξάνδρειας.

Το 1942, ο Mohamed Abdel Wahab (πέθανε το 1991),  πρωταγωνίστησε στην ταινία Mamnou’a El-Hob (Love is  forbidden/ Απαγορεύεται η αγάπη). Η ταινία ,μια  υπερπαραγωγή της τότε εποχής, έφερε στο προσκήνιο ένα μεγάλο σουξέ στο αιγυπτιακό τραγούδι, το ”Ya Mesafer Wahdak» (Ταξιδεύοντας μόνος) https://www.youtube.com/watch?v=jeQt24wB8yE  Θεωρείται ένα από τα καλύτερα που έχουν ερμηνευτεί ποτέ με αραβική υπογραφή και η μουσική του άφησε τις καλύτερες εντυπώσεις. Όπως μας εξηγεί ο Αιγύπτιος δημοσιογράφος  Ahmed Kamel, σε πρόσφατο άρθρο του στην εφημερίδα Egyptian Gazette, ο Abdel Wahab χρησιμοποίησε το μακάμ, ένα μουσικό δρόμο  δηλαδή της αραβικής μουσικής , που ονομάζεται “Nahawand Kurd”. Το μακάμ αυτό  εχει χρησιμοποιηθεί συχνά  σε μουσικές της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής, στην τουρκική, περσική και ελληνική μουσική.

Η μουσική του Mohamed Abdel Wahab δεν ήταν παρά ένα copy paste της μουσικής του Κ. Γιαννίδη για το τραγούδι της Σοφίας Βέμπο “Πόσο λυπάμαι”, εύκολα αναγνωρίσιμη λογοκλοπή για τους Αιγυπτιώτες.

Όπως παρατηρει ο Ahmed Kamel “Υπάρχουν πολλά παραδείγματα λογοκλοπής στην καριέρα του Abdel Wahab. Ωστόσο, το Ya Mesafer Wahdak,   παραμένει κραυγαλέο. Ο αείμνηστος Αιγύπτιος τραγουδιστής Abdel Halim Hafez (1929-1977) πρωταγωνίστησε σε 16 ταινίες μεταξύ 1955 και 1969. Σε μία από αυτές τις ταινίες, Ayyam We Liyali (Μέρες & Νύχτες), τραγούδησε το «Ana Lak Ala Tol”, Για πάντα δικός σου https://www.youtube.com/watch?v=lgUL-6lttEs (σ.σ ένα απο τα εμβληματικά τραγούδια της καριέρας του).  Η ταινία ήταν τεράστια επιτυχία το 1955. Το τραγούδι είναι άλλη μία κραυγαλέα αντιγραφή από το “Catari” του Γάλλου τραγουδιστή Tino Rossi (1907-1983) https://www.youtube.com/watch?v=o65gT9LOREs . Ο Rossi ηχογράφησε το τραγούδι το 1955. Ωστόσο, κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1911 από τον Ιταλό τενόρο της όπερας Enrico Caruso.Το πρωτότυπο του Caruso είχε τον τίτλο Core “ngrato, ή Ungrateful Ueart.” Και καταλήγει ο Αιγύπτιος δημοσιογράφος: “ Όσον αφορά τη λογοκλοπή, δεν βρίσκω καλύτερες λέξεις από αυτές του Ισπανού ζωγράφου Πάμπλο Πικάσο (1881-1973), ο οποίος φέρεται να είπε ότι οι καλοί καλλιτέχνες δανείζονται, οι μεγάλοι καλλιτέχνες κλέβουν! ”

Την ίδια ρήση  την έχουμε ακούσει από τον μεγάλο Μάνο Χατζιδάκι, όταν κατηγορήθηκε για πλαγιαρισμό του στη Συμφωνία 40 του Μότσαρτ https://www.youtube.com/watch?v=JTc1mDieQI8, της οποίας το μουσικό θέμα χρησιμοποίησε στο τραγούδι του, Χασάπικο 40, σε στίχους Ν. Γκάτσου (https://www.youtube.com/watch?v=ygtN3AFkdEw)

Με τα παραπάνω δεδομένα οι πλαγιαρισμοί αυτοί δεν μειώνουν ούτε στο παραμικρό την μεγάλη αξία του πρωτότυπου μουσικού έργου και της προσφοράς του Mohamed Abdel Wahab.

«Η Σοφία Βέμπο (Καλλίπολη Ανατολικής Θράκης, 10 Φεβρουαρίου 1910 – Αθήνα, 11 Μαρτίου 1978) ήταν κορυφαία Ελληνίδα ερμηνεύτρια και ηθοποιός της οποίας η καλλιτεχνική πορεία εκτείνεται από το Μεσοπόλεμο έως τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια και τη δεκαετία του ’50. Χαρακτηρίστηκε «Τραγουδίστρια της Νίκης» εξαιτίας των εθνικών τραγουδιών που ερμήνευσε κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου του 1940.

Η έκρηξη στην καριέρα της Σοφίας Βέμπο ήρθε με την κήρυξη του πολέμου στις 28 Οκτωβρίου 1940. Τότε, όλες οι επιθεωρήσεις προσάρμοσαν τη θεματική τους στην πολεμική επικαιρότητα και τα τραγούδια επαναγράφονται με πατριωτικούς στίχους. Η Βέμπο τραγουδά σατιρικά και πολεμικά τραγούδια και γίνεται η εθνική φωνή που εμψυχώνει τους Έλληνες στρατιώτες στο μέτωπο και συγκλονίζει το πανελλήνιο. Την ίδια εποχή, σε μία συμβολική πράξη, προσφέρει στο Ελληνικό Ναυτικό 2.000 χρυσές λίρες. Με την είσοδο των ναζιστικών στρατευμάτων στην Αθήνα φυγαδεύεται μεταμφιεσμένη σε καλόγρια στη Μέση Ανατολή, όπου συνεχίζει να τραγουδά για τα εκεί ελληνικά και συμμαχικά στρατεύματα.» (Βικιπαίδεια)

Με τον Μίμη Τραϊφόρο, παντρεύτηκαν μετά από χρόνια σχέσης, το 1957. Διαβάσαμε για τη σχεση τους:

«Λίγο καιρό πριν ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος  χτυπήσει και την «πόρτα» της Ελλάδας ο Μίμης Τραϊφόρος και η Σοφία Βέμπο ακολουθούν παράλληλες πορείες. Ο σπουδαίους δημιουργός μεγαλουργεί στην περίφημη «Όασις» του Ζαππείου, ενώ η Βέμπο τραγουδάει και επιπλέον παίζει και στο θέατρο.

Τον Αύγουστο του 1940 οι δυο παράλληλες αυτές πορείες θα «συναντηθούν» και μάλιστα με… επεισοδιακό τρόπο. Η Βέμπο πάει να δει το πρόγραμμα του Τραϊφόρου στο Ζάππειο και εκεί οι δυο εκρηκτικές προσωπικότητες θα συγκρουστούν. Τα φαρμακερά βέλη εκατέρωθεν πολλά αλλά η φωτιά του πολέμου θα βάλει άλλες προτεραιότητες.

Παρά το εχθρικό κλίμα που έχει δημιουργηθεί μεταξύ τους ο Τραϊφόρος ανακαλύπτει στη φωνή της Βέμπο τη τραγουδίστρια που μπορεί να ερμηνεύσει τα τραγούδια- ύμνους που γράφει προκειμένου να εμψυχώνει όσους πολεμούν στο μέτωπο και να δίνει κουράγιο σε όσους γυρνάνε τραυματισμένοι από αυτό.

Σύντομα οι δυο τους δημιουργούν ένα εκπληκτικό καλλιτεχνικό δίδυμο. Συνεργάζονται για πρώτη φορά στις πολεμικές επιθεωρήσεις του θεάτρου «Μοντιάλ»! Ο Τραϊφόρος γράφει τα «παιδιά, της Ελλάδος  παιδιά» και η εμπόλεμη χώρα αποκτά ένα νέο «εθνικό ύμνο»!

Τραϊφόρος και Βέμπο, μαζί με τον υπόλοιπο θίασο (στον οποίο συμμετέχει και η νεαρή και ανερχόμενη τότε, Ρένα Βλαχοπούλου), δίνουν παραστάσεις και τραγουδούν όπου μπορούν. Στο θέατρο, σε νοσοκομεία, στο ραδιόφωνο.  Μέχρι το 1942 δίνουν εκατοντάδες παραστάσεις. Από εκεί και πέρα, ωστόσο, τα πράγματα αγριεύουν και οι Γερμανοί κατακτητές που διαπιστώνουν την επίδραση που έχει πάνω στο λαό η τραγουδίστρια την κυνηγούν και δεν την αφήνουν να τραγουδήσει. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες η σχέση των δυο «δένεται με ατσάλι» και η Βέμπο ερωτεύεται παράφορα τον Τραϊφόρο. Οι δυο τους αναγκάζονται να εγκαταλείψουν την Ελλάδα και φεύγουν για την Αίγυπτο απ’ όπου επιστρέφουν το 1946.” (από το newbest.gr)

Σύμφωνα με τον ερευνητή Νικήτα Νικηταρίδη, «η Σοφία Βέμπο απέκτησε στην Αλεξάνδρεια ,το θερινό θέατρο ¨Νασιονάλ¨ ή απλά ¨Θέατρο Βέμπο¨ επί της Κορνίς 63, στη στάση Καμπ Σεζάρ, ένα θέατρο εφάμιλλο των μεγαλύτερων αθηναϊκών αδελφών του. Η εναρκτήριος παράσταση του νέου θεάτρου είναι η επιθεώρηση του Μίμη Τραϊφόρου ¨Ζήτω ο Ρωμιός¨, σε μουσική Λεό Ραπίτη …Η παράσταση δε αυτή δόθηκε υπέρ των οικογενειών των επιστράτων Αλεξανδρείας.»

Παρασκευή 21 Ιανουαρίου 1944, ο Μϊμης Τραϊφόρος δημοσιεύει στην ελληνική εφημερίδα  του Καϊρου, ΦΩΣ, ένα μικρό μονόστηλο για το πρώτο του οπερετικό έργο, την ηθογραφική κωμωδία «Ανεμομαζώματα» με πρωταγωνίστρια τον μεγάλο του έρωτα, Σοφία Βέμπο. Στο ίδιο φύλλο και η διαφήμιση της παράστασης του έργου αυτού που έκανε πρεμιέρα στο θέατρο του Γαλλικού Λυκείου, στο Κάιρο

 Σε ένα άλλο ταξίδι της, το 1948, όντας περαστική από την Αίγυπτο, κανόνισε για δύο εξαιρετικές εμφανίσεις, στο θέατρο Χελμία Παλάς του Καϊρου στις 15 και 16 Δεκεμβρίου με τη συνοδεία ενός πιάνου μόνο και πιανίστα «τον γνωστό σας», όπως αναφέρεται, Μένιο Μανωλιτσάκη, προφανώς Αιγυπτιώτη ή διαμένοντα στο Κάιρο εκείνη την εποχή.   Στη διαφήμιση των παραστάσεων  που δημοσιεύτηκε στην αιγυπτιώτικη εφημερίδα του Καϊρου, ΦΩΣ τις μέρες εκείνες, η Βέμπο εμφανίζεται ντυμένη με παραδοσιακή ελληνική φορεσιά , αποβλέποντας στην αθρόα προσέλευση των εθνικά υπερήφανων Αιγυπτιωτών.

Πέθανε  τριάντα χρόνια μετά, 11 Μαρτίου του 1978.Ο τάφος της βρίσκεται στο Α νεκροταφείο Αθηνών. Ο σύζυγος Μίμης Τραϊφόρος έγραψε στη μνήμη της:

«Σοφία μου αλύγιστη, η δόξα σου είναι τόση,

που δεν μπορεί, δεν γίνεται πιο πάνω να ψηλώσει.

Και η ψυχή σου ανέβηκε τόσο ψηλά απ’ το σώμα,

που είσαι, Σοφία μου, ουρανός, δεν είσαι πλέον χώμα!»